-“Dünyanın Bitimindeki Ülke” tarım cenneti: Şili

Şili, yerli Aymara dilindeki anlamıyla “dünyanın bitimindeki ülke”, doğasıyla olduğu kadar tarımıyla da sanki cennetten bir köşe. Yaklaşık 19 saatlik bir uçuşla gidebildiğiniz Şili, 743,8 bin kilometrekaresi karasal alandan oluşan 756 bin kilometrekarelik yüzölçümüyle Anadolu yarımadası büyüklüğünde bir ülke. Tek farkla Anadolu en uç noktalarıyla 670x1600 kilometre boyutlarına sahipken Şili 370x4230 kilometrelik incecik ama çok uzun bir ülke. Bu uzunluk, Ankara’dan Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi arasındaki uzunlukla aynı. Genelde 100-150 kilometre olsa da ülkenin genişlediği bazı noktalarda 20-25 kilometreye kadar iniyor. Şili, kuzeyden güneye o kadar uzun ki kuzeyinde çöl, hatta dünyanın en kurak çölü Atacama varken, güneyi Antartika’ya yakın, buzulların olduğu bir bölge. Dolayısıyla Şili’de neredeyse dünyada bulunan her iklim görülüyor. Çölü de var, buzulları da var, tropikal yağmur ormanları da var, Akdeniz iklimi de var.

Ekonomisi, tarıma özellikle meyveciliğe, balıkçılığa, orman ürünlerine, madenciliğe dayanan, dünyanın en büyük bakır yataklarına sahip Şili, meyve ve meyve ürünleri, balıkçılık ihracatıyla göz kamaştırıyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 18 milyon nüfuslu ülkenin, ihracatı sofralık üzümde 1 milyar 390, kuru üzümde 116,9, üzüm suyunda 55,1, çilekte 802,5, elmada 663,6, yaban mersini, ahududu, kızılcıkta 677, avakadoda 358,6, kivide 177,6, erikte 150,4, kuru erikte 158, şeftali ve nektarinde 130,5, armutta 119,7, mandalinada 118,3, limonda 115,5, portakalda 63,3, cevizde 148,4, kabuklu cevizde 94,3, fındıkta 79,1, bademde 47,4, domateste 109,7 milyon dolarlık ihracatı bulunuyor. 2016 verileriyle ülkenin 6,1 milyar dolarlık net meyve ve sebze, 4,8 milyar dolarlık da net balık ihracatı var. Şili, meyve ve sebze ve balıkçılıkta 10,9 milyar dolarlık dış ticaret fazlası veriyor. Üstelik bu ihracatı, ülke topraklarının yüzde 1,7’sinde kalan işlenen tarım alanlarıyla, yüzde 0,6’sında kalan meyve bahçeleriyle yapıyor. Şili’nin işlenen tarım alanları ve meyve bahçelerinin büyüklüğü Konya’nın tarım alanlarının altında kalıyor.

Tarımın payı ülke ekonomisinde yüzde 4,2, istihdamında yüzde 9,2’de kalıyor. Ülkede, en fazla üretilen tarım ürünleri içinde üzüm, elma, armut, soğan, buğday, mısır, yulaf, şeftali, sarımsak, kuşkonmaz, fasulye, sığır eti, kanatlı eti, yün, balık, kereste bulunuyor.

Dünyanın bir ucunda olmasına, büyük pazarlara çok uzak bulunmasına karşın ihracata odaklı çalışan Şili ekonomisi ve tarımı, 2017 verilerine göre 69,2 milyar dolarlık ihracat büyüklüğüne ulaşıyor ki 18 milyonluk bir ülke için gayet iyi bir rakam. Üstelik, 61,3 milyar dolarlık ithalatı olan ülkenin 7,9 milyar dolar dış ticaret fazlası vermesi de takdir edilecek bir dış ticaret yapısı olduğunu gösteriyor.

Son 10 yılda hububat, sebze ve endüstriyel bitki üretimini azaltan Şili, meyve ve yem bitkileri üretim alanlarını önemli ölçüde artırmış, sertifikalı tohumun önde gelen ihracatçılarından da biri olmuş durumda.

En büyük avantajı kuzey yarımkürede yer alan ülkelerle ters mevsimde olması. Yaban mersini, sofralık üzüm, erik, kuru elma ve alabalıkta dünyanın lider ihracatçısı olan Şili, avokado, kuru erik, dondurulmuş ahududu, elma suyu ve somon balığında da dünyanın ikinci büyük ihracatçısı konumunda yer alıyor. Ülke, armut, narenciye, kivi, nektarin, kiraz ve üzümsü meyvelerde de büyük üretim ve ihracat rakamlarına ulaşıyor. Nar, incir, altın çilek ve guava gibi meyvelerde de üretimini hızla artırıyor. Güney yarımkürenin en büyük meyve ihracatçısı olan ve 100’ün üzerinde ülkeye taze meyve, yine 100’ün üzerinde ülkeye deniz ürünleri ihraç eden Şili’nin hem meyveleri hem de deniz ürünleri dünyanın en iyi restoranlarının menülerinde yer alıyor.

Dünya genelinde her gün 6 milyon kişinin Şili somonu, 8,5 milyon kişinin Şili menşeli konserve meyve ve sebzesi, 5 milyon kişinin kurutulmuş meyve, 41 milyon kişinin Şili menşeli taze meyve yediği, 8,6 milyon kişinin Şili menşeli meyve suyu, 5 milyon kişinin Şili menşeli süt içtiğini bilmek bile tarımda geldiği aşamayı anlatmaya yeter sanırım.

And Dağlarının muhteşem doruklarıyla Büyük Okyanus arasında daracık ama upuzun bir alana sıkışmış olan Şili, tarımsal olanaklarını da sonuna kadar kullanıp, dünyanın en uzak noktalarından birinden tüm dünyaya ihracat yapabiliyor.

Büyük Okyanus kıyıları 9-9,5 şiddetinde depremler üretse de ülke gayet huzurlu ve dingin. 1970’lerdeki çalkantılı yılların ardından günümüzde ülke, yaşanan öğrenci eylemleri, maden kazaları ve depremler dışında rutinin dışına pek çıkmıyor, dünya gündeminde de Şili’ye pek rastlanmıyor.

Akılda kalan olaylardan biri 2010 yılında yaşanmış, 2008 yılında dolaşıma çıkan 50 pesoluk madeni para üzerindeki tek harflik hata Şili Darphane Müdürü Gregorio İniguez’i ve çok sayıda çalışanı işinden etmişti ama yanlışlığı iki yıl boyunca da kimse fark etmemişti. 

BBC’nin haberine göre, CHILE yazılması gereken ülke ismi madeni parada CHIIE yer alıyordu. L harfi I olarak yazılmıştı. Hata anlaşılınca madeni para koleksiyoncuların da gözdesi haline gelmiş, halk da ilerde değerlenir umuduyla parayı biriktirmeye başlamıştı. Yine de para dolaşımdan kaldırılmadı.

Görüldüğü gibi tertemiz doğası, ülkeyi baştan başa geçen And sıradağları, pırıl pırıl, tertemiz Büyük Okyanus kıyılarıyla Şili’de hayat gayet doğal seyrediyor.

TZOB Çiftçi ve Köy Dünyası Dergisi (Sayı: 411, Sayfa 62-63, Mart 2019)